c
ftibraa lingua, una pura.
Alia fmxla.
Syriaca lingua quando Hebr&ù valga-rh.
&m&/Ho2. Art.ì.	199
Ephefum redierit, ibiqueufquead mortem man-A iftavcrba, tìceflrex/udaoriim, dióuhtur fcrip-ferit.
Qb. Si dicàs, Prochorum S. Joannis comitem ac difciphluminfuaHiftoria, quiextattom. 7. bi-blioth.Patrum te fi ari ejus Evàngelium effe fcriptu Refp, poft reditumàb exilio Refp, librum illu Prochori non effe authenticum, fed magis 1 uppoGtititim aut confitìum:incredibilcenim eft quod cap. i.dicitur Joannem, cum Alia in lortenl ejus veniffet, gra-vitertuliffe &ingemuiffe ; quòdque cap. ii.ha-betur, fideles in honorem Joannis ,à balnep Fani egregi, Ecclefiam tEdificaffe juxtaportam Lati narn , ubi fseviebat in Chriftianos Domitia-nus. UndeBaronius ad an. Chrifti 99. Pfcudo-iprochorum vocat librum illnm, & Bellarminus B in catalogo ait ejus narrationem omnino videri 'tonfitìam.
Q U R S T I O II. De editionibus facrx fcriptura. Articulus I.
Do lingua feu idiomate quo [aera Intera primitw fuerunt edita.
UlNQJJE funt lingua: quibus fcriptu ra fa era fuit à primis fcriptoribus edita, nirqirum Hcbraia, Chaldaica, Syriacà, Gratea, & Latina.	«
Hebr&a, dupliciter ac.cipitur. Uno modo, prout diftinguitur contra Chaldaicam, Sy-riacam, aliafque orientales, five prò Caquz eft purèHebrxa, qualem Jlraelitae habuerunt ufque ad captivitatem Babylonicam. Alio modo, prout comple&itur Chaldaicam & Syriacam, tamquam ex illis orta leu mixta. ',
C H A L d a 1 c a lingua intelligitur ea qua: et-fi fit Babylonijs feu Chaldatis propria, à Judatis ta-men in Babylonem abdudis, diuturnitate tempo-ris in ufum recepta fuit.
Syriaca àregioneSyrisefìcdifla, origina-iiter quidemSyris propria eft., & diveda ab He-brxa; unde Hieronymus pratfati. in Job, HacD eft Danìelem maxime & Efdram Hebraicis quidem trànflatio, inquit, nttUum de veteribus fequitur tri-	"	-	.....
terpretem, fed ex ipfo Hebraico, Arabico^ fermane, & tnterdum Spiro nunt verba nane fènfas, nunc ft-mulutrunaquerefonabit-, tandem tarnen fa da eft quafi proles Hebraicat & Chaldaicse lingua: j una feilieet tertia lingua ex duabus iftis permixta. Ju-dsei namque polì: captivitatem Babylonicam, re-verfiin Paleftinam qua: pars eft Syria:, ficut in Baby Ione primxvsefua: lingua: puritatem vitiave-. rànt, Chaldaicè loquentes ,& Hebrseis voca-bulis Chaldaica mifeentes ; ita tunc multa cum Syriscommuniahabere cepcrunt, ufque adeo ut iffa lingua Syriaca, fafla ipfis fuerit vuìgaris & materna; qua proinde,& Chriftus & Apoftoli ufi g fuerunt ; vocarfque etiam folet Hebraia , tum quod propria: Hebratorum 1 i ngtiae effet affinis; tura quod Hebraiillam libi vulgarem fecerant ; Unde cumjoan, 19. legimus Pilatura fediffe/w tribunali in loco qui dicitur Lithoftrotos, Hebraicè au-tem Gabbatha, Hebraicè idem valetac ea lingua quaHebrai leu Judsei eo tempore utebantur prò vernacula, ac per conlequens , Syriàcè. Idem-quejudiciurrieftde verbis fequentibus, ubi legi-tur Chriftus exiffe in cum qui dicitur Calvario, lo-cum, Hebraico autem Golgotha : Nam & ibi Hebraicè idem valet, quodSyriacè. Et cum Lue.2 3.
ta fuiffe litteris feu linguis Gr£ci$, Latinis, & Hebraicis, per linguam Hebrai-cam fimiliter intelligitur Syriaca , tunc vulgo Hcbra:otum famj-miliaris; cum veterem puramque Hebraicam foli dodi tunc callercnt*
ARTICUtuS II.
De libris veteris teftamenti in partìculari 9 qua lingua prius/cripti fuerint.
Conclusi© I.
Lìngua pure Hebraica /cripti funi Pcntateuchus Moyfi , liber fofue, fudicum, Ruth,Regttm qtìatuor /Paralippomenon duo, Hefter, Pfalttrmm, Proverbia, Ecclefiaftes, Canticum can-ticorum, liber Ifaia, ìeremu cum Threnìs , Ez.echie-lis,&duodecimi prophetarum. Vel enim ante captivitatem Babylonicam editi ftìcre, quando Ifrae«» .litsenon aliam quarti puram Hebraicam linguam prò fua vulgari habebant, vel fub initium captivi-tatis, quando lingua Hebrsea nòndum erat corrup-ta; vel fi quis diu poft captivitatem editusfuerit, quemadmodum verifimile eft de libro Efther, ille fcriptus fuit à Mardocheo, qui ficut viris honoratis in more eft, honorabili fua primatva lingua fcri-bendum libi exiftimavit. Unde Hieronymus prx- ’ fat. in Efther dicitfe eum librum de archi vis He-brforumi rclevaffe & verbum è verbo expreffìus tranftuliffe, & poftea ficut in Hebraro habetur, Hiftoriam Hebraicam Latina: lingua: tradidiffe. Neque refert quod eaqua: in ultimis -capitibus continentur, non reperiantur in Hcbrao ; Omnino enim exiftimandum eft illa quoque fuiffe pri-muftt Hebraicè fcripta,.poftìnodum tamen ex He-braio textu excidiflè: Alioquin unde jam olhn ad nos perveniffent, nifi ex Hcbrxis fontibus ? Vide quse dixiqjus q. 1. art. 26.-
Conclusio II.
LIngua Chaldaica fcripti fuere libri Tobia, Iudith, Efdra,, & Danielis : Dicit enim Hieronymus prsefat. in Danielem, Sciendum litteris, fed Chaldao fermane confcriptos. Prxfatio-nibusquoque in Tobiam & Judith, utrumque # Chaldso fermone confcriptum affirmat.
Atdices, Non paucorumopinio bene proba-biliseft, hiftoriam Judith ante captivitatem Ba- J bylonicam accidiffe, eamqueferiptam àjoachim feu Eliachim facerdotc magno qui rebus ibi geftis • interfuit : Cum igiturlingua Chaldaicanon effet eo tempore in ufu apud Hebr^os, non videtur quod liber ifte fcriptus fuerit originalitcr idiomate Chaldgq.
Refp. confequenter dicendum, quod ficut li- Refp\ ber Chaldaicè fcriptus fuit, ita eo tempore fcrip-tusfitquo Hebrtei lingua Chaldaica utebantur, hoc eft, poft captivitatem ; quid enimferiptorem movere potuiffet, utHebrasis eo idiomate fcribe-ret, quod apud illos non erat in ufu.
Addendun\ deinde hiftoriam quoque eo libro deferiptam valdè probabiliter contigiffe poft captivitatem Babylonicam, quemadmodum oftendit Ribera in cap. 2. Naum, & anteipfum B. A ugu-ftinus lib. 18. de civit. cap. z6. & alij complures, dequibusq. i.art. 1 3.
CoNCLUSIO III.
DE libro Baruch incertum eft quo idiomate fuerit fcriptus,quia nequeextae R q.	He-